شرح و تحلیلی بر شواهد قرآنی سیبویه

چکیده دانش نحو یا همان دستور زبان عربی در سیر تحول و پیشرفت خود، راهی بس طولانی را پشت سر نهاده تا از پس روزگاران کهن ، با تلاش زبان شناسان و دانشمندان بسیار به گونه مدون و امروزین خود به دست ما رسیده است . مهم ترین انگیزه پیدایش و البته تکامل آن را باید پس از ظهوراسلام و در دهه های نخستین قدرت گرفتن و به حکومت رسیدن مسلمانان جست و جو کرد. آن گاه که عرب های مسلمان با افزودن بر گستره ی نفوذ اجتماعی و جغرافیایی حکومت خود ناگزیر با مردمانی از نژاد های دیگر در آمیختند . نتیجه طبیعی چنین آمیزشی ، دگرگونی در مظاهر زندگی و آداب و رسوم هر دو نژاد – عرب و غیر عرب – بود . بر این اساس ، رفته رفته ، زبان ایشان نیز دسخوش تغییراتی شد و پس از مدت کوتاهی به اشتباهات گفتاری یا همان پدیده ی ( لحن) انجامید. در این میان، قرآن کریم و نگهداری از آن،که از جایگاه ویژه ای نزد عموم مسلمانان برخوردار بود، ایشان را برآن داشت تا ازنفوذ این اشتباهات و غلط گویی ها در خوانش قرآن و در نتیجه، تحریف آن جلوگیری کنند . علاوه بر این تلاش عمومی ، عرب زبانان انگیزه ی دیگری نیز برای مبارزه با پدیده ی ( لحن ) داشتند و آن حفظ زبان نیاکان و مادریشان بود . با این انگیزه ها ، اندک اندک دانشمندان، دستور زبان عربی را از لابه لای گفته ها و نوشته های فصیح و در رأسشان ، قرآن کریم ،استنباط و تدوین نمودند تاهم عرب زبانان و هم عربی آموزان را هم از اشتباه در خواندن قرآن کریم ، به عنوان کتاب آسمانی و متنی مقدس و هم از سهو و خطا در گفتار باز دارند . در این میان، ( سیبویه ) و اثر جاوید او ( الکتاب ) از جایگاهی ویژه برخوردارند . این اهمیت ویژه به اندازه ایست که می توان آن دو را بنیان گذار دانش نحو و الگویی برای تمام نحویان و زبان دانان در رشد و تکامل دانش نحو ، به گونه تدوین یافته ی آن دانست. از طرف دیگر، از آن جایی که دانش تفسیر از دانش های زبانی ، از جمله ( نحو ) ، جدایی ناپذیر است و چنان چه از نوشته های مفسران و آنان که پیرامون اعجاز بیانی قرآن کریم نگاشته اند بر می آید ، تاثیر سیبویه و نظرات وی به خوبی در آراء ایشان و در نتیجه تدوین دانش تفسیر نمایان است ، به گونه ای که می توان گفت ، تاثیر سیبویه در توجیه و تفسیر جنبه ی زبانی قرآن کریم ، کم تر از تاثیر وی در دانش نحو نیست . بنابر این شایسته است آراء و اندیشه های مهم سیبویه که در تفسیر بدان پرداخته شده است، مورد تحلیل و بررسی قرارگیرد تا بدین وسیله به واکاوی زاویه ای دیگر از شخصیت علمی وی پرداخته شود. البته نگارنده، اعتراف دارد که چنین پژوهشی نه در قالب یک پایان نامه دانشگاهی شدنی است و نه یک نو آموز به تنهایی ، یارای انجام آن را خواهد داشت، اما چنان که بزرگان ، سیبویه و کتابش را به درستی به دریا مانند کرده اند ، در این نوشته کوشش شده است تا از آن دریای ژرف، به گنجایش کوزه ای بر گیریم ، باشد که تشنه ای ، به جرعه ای از عطش خویش بکاهد . واژگان کلیدی: سیبویه – الکتاب – نحو – تفسیر – شاهد قرآنی